WAAROVER HEBBEN WE HET?

De dynamische wereld van circus in Vlaanderen ondergaat een boeiende evolutie op het gebied van professionalisering. Voor deze focusgroep definiëren we ‘professionalisering’ als "het vergroten van de mate waarin individuen in hun levensonderhoud kunnen voorzien op basis van hun circuspraktijk". Professionalisering in de circuscontext omvat namelijk niet alleen het streven naar artistieke ontplooiing, maar ook het ontwikkelen van duurzame loopbanen, gedegen vergoedingssystemen, diverse financieringsmodellen, gevarieerde organisatietypes, en een effectieve omkadering van circusprofessionals.

WAT ZIEN & HOREN WE?

Uitdagingen

Het gaat goed met de circussector: er wordt volop circus beoefend, gemaakt, beleefd en ontdekt. De drive, creativiteit en maatschappelijke impact van de sector zijn onmiskenbaar groot. Dankzij de investeringen van de afgelopen jaren, hebben de circuskunsten een hoge vlucht genomen. In vergelijking met de rest van de cultuursector, blijft het beschikbare budget voor de circussector echter relatief klein. De vergoedingen voor artiesten en docenten zijn te laag, de vraag naar (meer) volhoudbare loopbanen hoog.

De economische druk op circusartiesten manifesteert zich in diverse facetten. Lage lonen, onzekere inkomsten, en de uitdagingen bij het opstellen van subsidiedossiers vormen dagelijkse uitdagingen. Volgens het onderzoek van IDEA consult zijn de meeste circusartiesten tevreden over hun tot dan toe afgelegde loopbaan, met een gemiddelde score van 7,7 op 10. Echter, slechts de helft is tevreden over de vooruitgang op vlak van werkzekerheid en financiële inkomsten. Het merendeel van de artiesten werkt volgens datzelfde onderzoek met onzekere inkomsten, waar artiesten het vaakst als freelancer (37,3%) werken, gevolgd door zelfstandige (29,4%) en in dienstverband (25,4%).

Vergoedingen zijn niet alleen een heikel punt voor circusartiesten, maar ook voor circusateliers en hun docenten. Een groot deel van hen wordt als vrijwilligers vergoed, maar moet zich wel houden aan opgelegde limieten. Vooral vanuit de hoek van de (kleinere) circusateliers - die vaak geen werkgevers zijn en dus niet kunnen profiteren van systemen zoals Art. 17 - klinkt een sterke roep naar alternatieve vergoedingssystemen sinds het verdwijnen van het 'verenigingswerk' en de verscherping van de regels voor amateurkunstenvergoeding (voorheen KVR).

Naast de uitdagingen rond vergoedingen en werkzekerheid, groeit ook de vraag naar zakelijke kennis en ondersteuning in de circussector. Met de snelle professionalisering van de sector en de introductie van/verschuiving naar meer structurele subsidies, wordt het steeds belangrijker om te beschikken over vaardigheden op het gebied van management en financiën. Vacatures voor dergelijke functies zijn vandaag echter moeilijk in te vullen.

Dit onderwerp roept dan ook vragen op over organisatiemodellen voor organisaties binnen de sector. Een klassieke structuur blijkt niet altijd de meest aangewezen vorm voor elke organisatie. Zo zoeken sommige artiesten naar andere samenwerkingsverbanden om o.a. zakelijke ondersteuning te delen. Naast artiesten zoeken ook andere actoren zoals ateliers naar nieuwe samenwerkingsverbanden waarbij de eigen autonomie niet verloren raakt.

Een andere uitdaging voor de artistieke professionalisering van de circussector in Vlaanderen is volgens sommigen het risico op de geslotenheid van de sector. Het circusmilieu is sterk verankerd in persoonlijke contacten en netwerken, waardoor het voor nieuwkomers vaak lastig blijkt (zie onderzoek IDEA consult en opiniestuk Karlien De Savoye) om een ingang te vinden. Dit kan leiden tot een gebrek aan diversiteit en nieuwe perspectieven binnen de sector, waardoor het potentieel voor groei en innovatie belemmerd wordt.

Tot slot blijkt uit het onderzoek van IDEA consult gelukkig nog dat de meeste circusartiesten (96%) ook in de toekomst aan de slag willen blijven in de circussector, al is dat voor één op de vijf wel onder bepaalde voorwaarden. Zo klonk de roep naar meer volhoudbare loopbanen met onder andere een haalbare werk-privé balans, maar ook een solide financiële basis, ondersteuning van managementbureaus, voldoende middelen voor nieuwe creaties, ….

Kansen

Met de groeiende erkenning en waardering voor de circuskunsten in Vlaanderen, liggen er gelukkig ook tal van mogelijkheden voor verdere professionalisering van de sector.

De grootste verandering binnen het tweede circusdecreet is de invoering van structurele subsidies voor ateliers, werkplaatsen en gezelschappen. Deze overgang naar meerjarige subsidies markeert een belangrijke evolutie in de financieringsstructuur van de sector. Door langdurige financiële steun te bieden, worden circusorganisaties in staat gesteld om langetermijnplannen te ontwikkelen, artistieke visies te realiseren en een solide basis voor groei te leggen. Deze structurele subsidies kunnen bijdragen aan de stabiliteit en veerkracht van de circussector als geheel, waardoor deze zich verder kan ontwikkelen en bloeien.

Verschillende organisaties, zoals circusateliers en circuswerkplaatsen, bieden ondersteuning en zorgen zo voor kansen voor artistieke, technische en educatieve ontwikkeling binnen de circussector. Deze diverse ondersteuningsstructuren bieden kansen voor circusprofessionals om hun vaardigheden te verbeteren, hun netwerk te verbreden, nieuwe projecten te ontwikkelen en hun werk aan een breder publiek te presenteren.

De ontwikkeling van de sector beperkt zich niet tot de landsgrenzen. Naast werk in Vlaanderen heeft een aanzienlijk deel van de circusartiesten een internationale loopbaan (70,6% volgens het onderzoek van IDEA consult), wat kansen biedt voor samenwerkingen, uitwisselingen en optredens over de hele wereld. Dit internationale karakter biedt ook mogelijkheden aan andere actoren in de sector om hun horizon te verbreden en nieuwe inspiratie op te doen voor hun werk.

Een andere kans in de circussector is de mogelijkheid voor individuen om als autodidact in te stromen, zonder noodzakelijkerwijs een formele vooropleiding te hebben gevolgd. Dit opent de deur voor talenten van diverse achtergronden en ervaringsniveaus om zich te ontwikkelen en bij te dragen aan de sector.

Tot slot zorgt ook interdisciplinariteit voor ontwikkeling in de sector. De circussector is vaak niet strikt afgebakend en biedt kansen voor samenwerking en uitwisseling met andere disciplines. Door te opereren in het overstroomgebied naar andere sectoren, kunnen circusprofessionals nieuwe mogelijkheden verkennen, nieuwe publieksgroepen bereiken en innovatieve cross-disciplinaire projecten ontwikkelen.