Circus Jhony: de naam doet bij sommige oudere circusliefhebbers misschien nog een belletje rinkelen. Nochtans is er niet zoveel bewaard van dit familiecircus dat in 1982 stopte met rondreizen. Circuscentrum zocht de twee enige nog levende leden van Circus Jhony op in hun appartement in Aalst: de ondertussen 92-jarige Henriette “Jetty” Van Lissum en haar negen jaar jongere zus José. Met koffie en taart blikten zij urenlang terug op hun roemrijke circusverleden, de spectaculaire acts die ze uitvoerden en de tegenslagen die ze te verwerken kregen. Circus Jhony leeft overigens nog steeds voort in Aalst dankzij Mariska Van Lissum en haar tattooshop/circusmuseum.

Interview: Filip Tielens & Mui-Ling Verbist // Tekst & video: Filip Tielens // Videofragmenten uit 1971: (c) VRT Beeldarchief

De wonderjaren

Flashback: Circus Jhony werd opgericht door atleet Jhony Van Lissum (°1891) en zijn vrouw Maria Leschan (°1898). Ze leerden elkaar kennen door rond te reizen met andere circussen. Met het geld dat ze als artiesten verdiend hadden, konden ze in 1922 een kleine kiosk kopen en een eigen circus starten. Jhony stal de show als krachtpatser, Maria en haar zus Diana brachten een voltigenummer. Door een hevige brand in 1926 gingen hun tent en bezittingen in rook op, waardoor ze weer moesten meereizen met andere circussen. Het duurde tot 1941 tot ze een nieuwe kiosk konden kopen. Circus Jhony was geboren!

Op dat moment telde het gezin Van Lissum al tien kinderen. Henriette (links in het filmpje) was het derde kind en José (rechts in het filmpje) het zevende. Maar wat zijn eigenlijk hun eerste herinneringen aan het circus?

Circus Jhony ademde een gezellige sfeer uit die zeer aantrekkelijk was bij het brede publiek. “Ge voelt U er werkelijk familiaal thuis”, zo schreef een krant in 1947. De VRT maakte in 1971 een bijzondere reportage over Circus Jhony. In onderstaand fragment zie je hoe de circuskiosk wordt opgesteld – op dat moment is vader Jhony al een aantal jaar overleden. Fascinerend om de 45 jaar jongere Henriette en José te zien… De overige negen kinderen, naast Henriette en José ook André (°1921), Madeleine (°1928), Theo (°1930), Alfonsine (°1932), René (°1935), Suzanne (°1937) en Marcel (°1941°) stellen zich ook voor in dit filmpje. Wie beoefende welke discipline bij Circus Jhony?

Het clownsduo Toto en Titi, gespeeld door René en André, met Theo meestal in de rol van aangever, was erg geliefd bij het publiek. Henriette specialiseerde zich als trapeziste op de piëdestal, werkte aan de ringen en presenteerde. Ook José ontpopte zich als een allround circusartieste. Naast het voeren van de publiciteit en het maken van de kostuums was zij contorsioniste, draadloopster, ballerina te paard en kon ze goed overweg met de ringen.

Tandenact

Maar één van de meest speciale acts van José was toch wel het nummer waarin ze aan haar tanden omhoog getrokken werd. Een hoogst ongewone discipline die je tegenwoordig amper nog ziet in het circus. José vertelt in dit filmpje hoe deze tandenact in zijn werk ging en hoe ze over het publiek vloog. De beroemde artiest John Massis was ook een specialist in tandenwerk, maar hij leerde deze stiel bij Circus Jhony naar ’t schijnt.

Josés broer Réné was hier ook een krak in: in dit fragment trekt Réné met zijn tanden een wagen voort waarin vier personen zitten…

Waar Circus Jhony ook kwam, overal liep het storm voor dit gezellige familiecircus. Enkele van hun favoriete speelplekken waren Aalter, De Panne, Diksmuide, Gavere, Izegem, Roeselare, Schellebelle, Sint-Lievens-Houtem, Veurne en de jaarmarkt van Opdorp. Sfeer was erg belangrijk bij Circus Jhony. Het interieur van hun circuskiosk was een streling voor het oog: er hingen lusters en mandjes met bloemen en de zitbanken waren met fluweel bekleed. Langs buiten was er een geschilderd paneel boven de ingang van de kiosk met daarop een Romeinse strijdwagen getrokken door vier paarden. Voordat het circus begon, ontvingen de dames de toeschouwers, terwijl moeder Maria achter de kassa zat. In dit VRT-filmpje zie je het toestromende publiek én het begin van Josés tandenact.

Moeilijke tijden

Tijdens de Tweede Wereldoorlog had Circus Jhony het minder onder de markt. Aan het einde van de oorlog was Henriette twintig jaar en José elf. Ze herinneren zich nog hoe de oudste familieleden zich moesten verstoppen voor de Duitsers. Hoewel ze onder druk stonden om te collaboreren met de nazi’s, hebben ze dit nooit gedaan. Rondreizen deed Circus Jhony in deze oorlogsperiode niet, maar ze speelden wel veel benefietoptredens en konden via het circus de dagelijkse zorgen van de mensen wat doen vergeten.

Tijdens een speelreeks in Neerpelt in 1957 overleed circusvader Jhony op 68-jarige leeftijd. José en Henriette herinneren zich nog levendig hoe ze dit vreselijke nieuws tijdens een optreden te weten kwamen. Net zoals het publiek waren ze helemaal van slag.

Nochtans: “Het leven is verdergaan”, zoals José vertelt in dit filmpje over wat er gebeurde na de dood van haar vader. Ook al voorspelden enkele concurrenten dat dit wel eens het einde zou kunnen betekenen voor hun familiecircus.

Na de dood van vader Jhony bleven ze echter niet bij de pakken zitten. Moeder Maria, alom bekend als Madame Jhony, nam de dagelijkse leiding van het circus over en de familie bleef rondtrekken. De samenhorigheid binnen de familie was opmerkelijk, behalve Rachel (die al op jonge leeftijd het circus verliet om te trouwen), bleef iedereen de hele tijd op post.

Zijn José en Henriette dan nooit in de verleiding gekomen om het circus te verlaten en te trouwen? Ook na de dood van hun vader dachten ze er echter nog niet aan om zich op vrijersvoeten te begeven, zoals ze in dit filmpje vertellen.

Omdat de meeste acts door de familieleden zelf werden uitgevoerd, moesten ze minder externe artiesten inhuren en betalen, waardoor er minder extra kosten waren. De ingehuurde acts waren vaak met wilde dieren, zoals olifanten. Bovendien draaiden niet alleen de eigen kinderen mee in het circus, ook de aangetrouwde familie werkte mee. Achter de schermen zorgde Diana Leschan, zuster van Maria en door de kinderen Van Lissum liefkozend ‘metje’ genoemd, voor het huishouden. Daardoor raakte Circus Jhony iets makkelijker dan andere circussen uit de kosten.

Maar toen kwam de televisie op. Vele andere circussen ondervonden hier in de periode 1950-1960 veel hinder van, nu er plots een extra bron van avondlijk vertier was. Maar welke invloed ondervond Circus Jhony van de opkomst van de televisie?

Op een dag in 1980 riep moeder Maria haar kinderen bij elkaar om te vertellen dat ze wilde stoppen met het circus. Hun laatste tournee eindigde in 1982. Ze bleven nog een tweetal jaar optreden in zalen tot ze er definitief mee ophielden. Waarom legde Circus Jhony de boeken neer en was het einde een moeilijke beslissing voor José en Henriette?

De toekomst en het geheugen

“Circus zal altijd blijven bestaan.” Toch zitten de reizende circussen in slechte papieren momenteel. Hoe heeft José het circus zien veranderen in de loop der jaren?

Vandaag zijn er nog zes afstammelingen van Circus Jhony die de naam Van Lissum dragen: uiteraard Henriette en José, hun nichtjes Mariska en Tamara, en hun neef Käroly en zijn dochtertje June. Mariska, de dochter van Marcel, houdt in haar Aalsterse tattooshop annex circusmuseum de herinnering aan haar circusverleden levendig. In deze reportage uit Iedereen Beroemd vertelt ze over deze ongewone combinatie en haar grote fascinatie voor het circus. Zo leeft Circus Jhony toch nog voort in het geheugen van de Aalstenaars… [Opgetekend in mei 2016]

Meer Jhony

• In CircusMagazine #50 (maart 2017) verscheen een mooi artikel over de zussen Van Lissum
• In het documentatiecentrum van Circuscentrum kan je verscheidene publicaties en artikelen met betrekking tot Circus Jhony raadplegen.

Ga naar het overzicht van Living Circus Treasures