“Dit meisje, levendig en kalm in haar acties, speelde met vijf pompoenen, zo groot als kleine appels, perfect bolvormig... Ze gooide ze in de lucht, de een na de ander onophoudelijk, en zij faalde nooit om ze allemaal te vangen met grote vaardigheid, in ieder geval toch gedurende een kwartier."

George Foster was de eerste persoon die het jongleren in de Tonga-eilanden vastlegde met deze woorden nadat hij een groep vrouwen er had zien jongleren. Hij was een wetenschapper op de tweede reis van kapitein James Cook, tussen 1772 en 1775.

Midden in de Stille Oceaan, 800 kilometer van de eilanden Fiji en Samoa, ligt Tonga. Het telt minstens 170 kleine eilandjes waarvan 40 bewoonbaar en is populair als vakantiebestemming bij backpackers en omdat het de plek is waar de meeste vrouwelijke jongleurs ter wereld zijn. Terwijl onze jongleerwereld voornamelijk uit mannen bestaat, zijn het hier enkel en alleen vrouwen die jongleren. Het hiko-jongleren is hier ontstaan zonder enige Westerse invloed van circus of wat wij kennen als jongleren.

In de traditionele hiko-dans jongleren vrouwen met noten in een ‘shower’ jongleerpatroon (siteswap: 51 of (4x,2x)) terwijl ze liederen zingen en er gedanst wordt. Het lied wordt gezongen in hun oude taal, maar heeft geen vertaling. De betekenis van de woorden is in de loop der tijd verloren gegaan. Toch brengt iedereen nog dit ritmisch gezang tijdens het jongleren. De noten (tuitui of kemiri) zijn vergelijkbaar met onze walnoten in hun groene bolster. Ze groeien er het hele jaar door aan de bomen en zijn overal op het eiland te vinden.

De hiko dateert van ongeveer 3000 jaar geleden. Mythologisch wordt gezegd dat Hiko werd geboren toen Hikule’o, de blinde Polynesische godin van de onderwereld, mensen ontvoerde die zonder haar toestemming haar koninkrijk naderden. Ze haalde hun ogen eruit en gaf ze aan de zielen in de onderwereld die ermee jongleerden. Dit gerucht ging rond en bereikte de Tonganen, die het jongleren als traditie begonnen te gebruiken. Helaas zijn er geen historische documenten over hiko. De belangrijkste historicus van Tonga is overleden en haar opvolgers kennen deze geschiedenis niet. Wat wel bekend is van voor de 16de eeuw, is te danken aan mondelinge overlevering en mythische geschriften.

Jongleren in Tonga is een spelletje dat louter wordt gespeeld door meisjes. Vergelijkbaar bij ons met hinkelen of bikkelen. Ze houden kleine wedstrijdjes om ter langst, om ter hoogst en om ter meest noten. Van twee tot vier noten is standaard. Enkele uitzonderingen doen er vijf of meer en de legende spreekt van zeven tot tien noten. De hiko wordt doorgegeven van generatie op generatie. De oudere vrouwen op het eiland kunnen dan ook met meer noten jongleren dan de jonge meisjes. Door de komst van nieuwe technologieën zoals televisie en moderne sporten in Tonga is het aantal meisjes dat hiko wil leren sterk afgenomen. Een verdwijnende cultuur…

Auteur: Rinus Samyn
Dit artikel verscheen in Circusmagazine #77 (december 2023)